|
PDF
Z304.pdf Show the scan (172MB) | Preview |
Full title
[Tytuł nagł., ant.:] DIARIVSZ || Wiadomosci od wyiazdu K. I. M. z Wilna do || Smolenska. ||
Contents
Wiadomości o wojnie polsko-moskiewskiej, głównie diariusz oblężenia Smoleńska (18 VIII 1609-15 V 1610). Zawiera też: „Zamki co sie Krolow I. M. poddały.”, „Instructia Posłom naszym dana, do ludzi narodu tak Polskiego iako y W. X. Lit. pod Moską lezących.”, „CREDENS.”, „INSTRVCTIA TYMZE.”, „POSELSTWO WTORE Z WOYSKA Moskiewskiego do Krola Ie°: M.”, „Respons Posłom Rycerstwa Dimitrowego, od Iego Krol: M. z obozu pod Smoleńskiem dany dnia 2, Nowembra, 1609.”, „Po tey przemowie, taki Respons był czytany.”.
Author
[Bielski Samuel]
Metadata
Identifier: | 304 |
---|---|
Language: | Polish |
Place of Publication: | [B. m. dr.] |
Date of Publication: | [po 15 V 1610] |
Year: | 1610 |
Format: | 4° |
Sheets: | Knlb. 16 |
Signing: | Sygn. A-C^4^ C^4^ |
Sources: | E. XV 431. GK. 136 |
Copies: | BN XVI. Qu. 1426 adl., Ossol. XVII-5-III |
Microfilms: | BN Mf. 24975 |
Historical Commentary
Opisywane wydarzenia miały miejsce w czasie tzw. II Dymitriady i interwencji króla Zygmunta III Wazy w Rosji, sprowokowanej sojuszem Wasyla Szujskiego z królem Szwecji w lutym 1609. W tym czasie ważyły się też losy konfliktu między Szujskim a II Dymitrem Samozwańcem, popieranym przez grupę polsko-litewskich magnatów z wojewodą Mniszechem, teściem I Samozwańca. Warto zwrócić uwagę na list królewski do owego "rycerstwa Dymitrowego", które Zygmunt III wzywa do opuszczenia Samozwańca i dołączenia do wojsk królewskich. Opisywane oblężenie Smoleńska stanowiło punkt kulminacyjny wyprawy, której sukces militarny przypieczętowało pokonanie wojsk odsieczowych Szujskiego przez hetmana Żółkiewskiego 4 VII 1610. Wzmiankowany w tekście królewicz to przyszły Władysław IV, któremu po klęsce Szujskiego grupa bojarów złożyła propozycję objęcia tronu moskiewskiego, odrzuconą przez króla z uwagi na wymóg przejścia syna na prawosławie. W "Instrukcji posłom naszym danej..." odnajdujemy też oficjalne uzasadnienie i cele podjętej wyprawy.
Dictionary
Entry | Explanation |
---|---|
armata | zbiorowo: wojsko |
ubezpieczony | pewny czego, przekonany o czym |
zdrowo | będąc nienaruszonym, nie poniósłszy szkody |
mieć się ku ... | ruszać w stronę jakiegoś miejsca |
kwarciany | o wojsku: zaciężne, utrzymywane z kwarty (podatku) |
rota | jednostka piechoty lub jazdy; kompania |
tuszyć | spodziewać się |
popis | parada wojskowa, defilada |
uniwersały | pismo ogłaszane publicznie |
szacować się | opodatkować się |
stwierdzić się | potwierdzić się |
repetycyja | u żołnierzy zaciężnych: okres powtórnej, ponownej służby |
potrzeba | starcie, potyczka, bitwa |
zmyślony | fałszywy |
gotować | przygotowywać |
odpis | pisemna odpowiedź |
zawrzeć się | zamknąć się |
wątlić | niszczyć, uszkadzać |
plon | łup, zdobycz |
umysł | zamiar, postanowienie |
rorha | zapewne rota, tj. jednostka piechoty lub jazdy; kompania |
usarski | dotyczący husarza albo husarii, właściwy husarii |
inszy | inny |
pozad | z tyłu, w tyle |
drogi zarąbał | zablokował drogi pościnanymi drzewami |
horodnicki | horodniczy, tj. urzędnik ziemski w Wielkim Księstwie Litewskim pełniący funkcję starosty grodowego i komendanta zamku warownego |
pobok | blisko, obok |
napsowany | popsuty |
osiąść | osiedlić się, tu: czasowo |
stanowić się | zakładać miejsce postoju wojska, leże wojskowe |
ogładzać | tu: przygotować, uporządkować jakiś teren w celu założenia obozu wojskowego |
posiłek | pomoc, wsparcie |
powieść | opowiadanie; relacja |
jedno | tylko, por. jeno |
respons | odpowiedź |
krew chrześcijańską ujął | ocalił, zachował wojsko od rozlewu krwi |
bawić się koło kogo | pozostawać przy kim |
wiliczania | wyliczenia, tu przen.: rachuby, tj. liczenie na coś |
siła | dużo |
poczet | drużyna wojskowa dowodzona przez towarzysza, orszak |
jeśli | czy |
mir | tu prawdopodobnie: gmina, lokalna społeczność |
chrest | w kościele wschodnim: krzyż; chrest całować - o buntownikach: pocałować krzyż na znak ekspiacji i poddania się władzy |
monstrować się | o oddziałach wojskowych: defilować, paradować |
kopijnik | żołnierz posługujący się w walce kopią |
sabat | UNSPECIFIED |
rohatyna | włócznia z hakiem przy grocie używana przez lekką jazdę |
monstra | parada wojskowa, defilada |
knecht | żołnierz pieszy w wojsku niemieckim |
usar | żołnierz ciężkiej jazdy uzbrojonej w kopię, noszący zbroję i skrzydła, husarz |
chłopno | obficie, bogato w chłopów, tu: żołnierzy |
jezda | jazda |
ordynek | szyk wojskowy |
gruby | prymitywny, prosty, nieokrzesany |
windykować | dochodzić czego na drodze sądowej |
impressa | wyprawa wojenna, impreza |
postawić | tu: doprowadzić do końca |
pokuszać się | tu: zanosić się na deszcz |
pułzegarze | półzegarze, tj.zegar, na którym oznaczono 12 godzin, w odróżnieniu od wielkiego lub całego zegara o 24 godzinach |
czerń | tłum, ciżba, pospólstwo |
podawać | obwieszczać, ogłaszać |
petyorzec | pancerny żołnierz jazdy litewskiej |
woluntariusz | żołnierz służący bez żołdu, ochotnik |
posłanik | posłannik |
howorzyć | mówić |
lud ... monstrować | pokazywać wojsko w defiladzie, paradzie |
czerniec | mnich, zakonnik obrządku wschodniego |
bardysz | broń piechoty: topór w kształcie półksiężyca, osadzony na długim drzewcu, berdysz |
obiesić | powiesić |
wor | złodziej |
worowane | ukradzione |
przeklinanie | przysięga |
odkaż | odkaz, tj. odpowiedź, rezolucja, oświadczenie |
folgować | tu: oszczędzać; okazywać litość, miłosierdzie |
pisarz prowentowy | urzędnik zajmujący się spisywaniem dochodów |
samoczwarty | będący w towarzystwie trzech osób |
płej | płet, tj. tratwa, łódź |
impostor | człowiek podszywający się pod czyj tytuł lub godność; oszust, fałszerz, szalbierz |
petyhorca | pancerny żołnierz jazdy litewskiej |
połowica | połowa |
z dzrewki | z drzewcami |
pisarz | urzędnik, kancelista |
osada | załoga (obrońców) |
rewidować | poddawać oględzinom |
skaramuca | UNSPECIFIED |
municyja | amunicja |
snadny | łatwy |
gwałt | dużo, mnóstwo |
hajducki | odnoszący się do hajduka, tj. służącego w stroju węgierskim; należący do hajduka |
łokieć | miara długości |
miąsszy | miąższy, tj. gruby |
dzięgi | pieniądze |
zrazić kogo | zadać komuś straty atakując |
spólny był raz | straty były po obu stronach |
żegi | pal! podpalaj! |
puszkarz | kanonier, artylerzysta |
postanowić | postawić, zbudować |
kosz | obóz wojskowy |
usarz | żołnierz ciężkiej jazdy uzbrojony w kopię, noszący zbroję i skrzydła, husarz; por. także usar |
brona | brama |
kawaler | rycerz, mężczyzna znakomitego rodu (zwłaszcza w młodym wieku) |
szkaramuca | UNSPECIFIED |
petardnik | żołnierz posługujący się w walce petardami |
w sprawie stać | stać w porządku, szyku, gotowości bojowej |
zysdź | zejść, odstąpić |
poprawować szczęścia | próbować szczęścia ponownie |
strzelba | ostrzał, ogień z broni palnej |
zmęczyć kogo | poddać kogo torturom, zamęczyć kogo torturami |
przeciwko | naprzeciwko |
zasiadził | zasadził, tj. ustawił |
gotować się | przygotowywać się |
narysować się | popękać |
zafasować | zatkać, załatać |
posada | fundament, podwalina |
okazować się | o oddziałach wojskowych: paradować, defilować |
studnica | studnia |
hajduk | służący w stroju węgierskim |
operacyja | tu: czynność, do której dany przedmiot został przeznaczony |
obeśdź | obejść |
hospodar | tytuł panującego; osoba będąca nosicielem tego tytułu |
w cale | w całości |
niewarowny | taki, za którego nie można ręczyć, gwarantować, który nie daje rękojmi bezpieczeństwa |
zderżyć | wytrzymać, tu: powstrzymać się, być w stanie utrzymać się w ryzach |
niewczas | niewygoda, trud |
gowor | rozmowy, negocjacje |
hakownica | ciężka strzelba zaopatrzona w hak do opierania jej w czasie strzału |
ni o czym | na niczym |
wybraniec | żołnierz piechoty, utworzonej z chłopów wybieranych z dóbr królewskich |
szańcować się | budować okopy, nasypy ziemne, umocnienia polowe |
suć | sypać |
język | jeniec schwytany dla uzyskania wiadomości o sytuacji w obozie wroga |
podsłuchy | straże wojskowe, posterunki obserwacyjne, zwiadowcze |
popisować się | o oddziałach wojskowych: paradować, defilować |
rajtar | żołnierz służący w rajtarii, tj. konnicy ubranej i uzbrojonej na sposób niemiecki |
ubić | zabić |
ubiec | szybko przybyć pod miasto, tu: w celu jego oblężenia |
bezpieczeństwo | niefrasobliwość, niedbałość, lekkomyślność |
mimo | w pobliżu, obok, koło |
szczęście swe kończyli | doprowadzali sprawę do szczęśliwego końca |
osądzić kogo na gardło | skazać kogo na karę śmierci |
isdź | iść |
odiskać | odzyskać |
perswadować | namawiać |
horod | miasto |
howorzyć | rozmawiać |
dzieło | sprawa |
wycieczka | wypad |
zrażony | zbity |
setnik | dowódca oddziału składającego się ze 100 ludzi |
wczas | we właściwej porze, odpowiednio wcześnie, póki nie jest za późno |
ostrożek | zdrobniale od ostróg, tj. miejsce obwarowane; zamek, baszta, warownia, szaniec |
obrazić | ranić |
pułkorzec | półkorzec, miara objętości ciał sypkich |
koncerz | broń biała o prostej, długiej głowni, przeznaczona do kłucia, używana przez ciężką jazdę |
piechota osaczna | oddziały piechoty przeznaczone do oblężenia |
konfederacyja | związek szlachty zawarty na pewien czas dla osiągnięcia celów politycznych |
opponować się | przeciwstawiać się, sprzeciwiać się |
skorzyścić co komu | ukraść co komu |
przedać się do kogo | przejść na czyją stronę, prawdopodobnie w zamian za korzyści materialne |
abo | albo |
dufać | ufać |
uszanować kogo | okazać komu należne względy, szacunek |
frakasz | UNSPECIFIED |
wesprzeć | wyprzeć |
ukamionować | ukamienować |
więtszy | większy |
monaster | klasztor w kościele wschodnim |
impostorowy | odnoszący się do impostora, należący do impostora |
dziesiątnik | dowódca oddziału składającego się z 10 żołnierzy |
pochop wziąć | o kuli: rykoszetować |
spisać się | zmówić się, zbuntować się, utworzyć spisek |
przedanie | przejście na czyją stronę, prawdopodobnie w zamian za korzyści materialne |
zbieła | zbiła |
podmoskwie | okolice Moskwy |
kondycyja | warunek |
złotogłów | droga tkanina przetykana złotymi nićmi |
samosiódmy | będący w towarzystwie sześciu osób |
samoczwart | w towarzystwie trzech osób |
chować | zachować |
przystaw | osoba wyznaczona oficjalnie na przewodnika i opiekuna posłom przybyłym z innego państwa |
praktyka | knowanie, machinacja |
rota przypowiedna | rota sformowana na podstawie rozkazu królewskiego albo sejmowego, zalecającego stawać zbrojnie pod chorągiew |
bębenista | dobosz, tj. członek orkiestry wojskowej grający na bębnie |
ująć | zaprzestać, ukrócić |
podać | poddać |
tyraństwo | okrucieństwo |
primasat | UNSPECIFIED |
asekurować | prawnie ubezpieczyć, zaręczyć |
wziąć | zdobyć |
rezolucyja | postanowienie, decyzja |
termin | stan, sytuacja, okoliczności |
zawisnąć na czym | zależeć od czego |
zasięgać | dostawać |
posłuchy | p. podsłuchy |
podawanie | poddawanie |
przymirny, przymierny | pojednawczy, ugodowy; pokojowy |
summa | treść podana w skrócie |
z wyjazdem rzeskim | z szybkim, żwawym wyjazdem (tu prawdopodobnie: załogi zamku, który się poddał) |
zwieził | zwięził, tj. uwięził |
przez pozwolenia | bez pozwolenia |
uhartowany | wzmocniony |
ustawnie | ustawicznie |
zawód | zamierzenie, przedsięwzięcie, zamiar; usiłowanie, kuszenie się o co |
inkursyja | napad, najazd |
zaciąg | werbunek wojsk najemnych, zaciężnych |
impressyja | wyprawa wojenna, impreza |
impet | gwałtowne natarcie, atak, uderzenie |
wspierać | wypierać |
łacniej | łatwiej |
animusz | charakter, umysł |
poradny | rozsądny, mądry |
warowniej | pewniej, skuteczniej |
nawiętszy | największy |
powolność | uległość, posłuszeństwo |
kredens | list polecający, świadectwo na piśmie |
przeźrzenie | (łaskawe) wejrzenie |
przełożyć | tu: umieścić pomiędzy innymi narodami, pomieszać z innymi narodami |
zawiedzienie | zawiedzenie |
zawody | zamiary, zamysły; usiłowania, starania |
pośledni | ostatni |
trzymać | zachować |
niemieszkale | bezzwłocznie |
kazanie | mowa, przemowa |
esencyja | treść, przesłanie |
ekspostulacyja | namawianie kogo na co |
wyszcie | wyjście |
otucha | nadzieja |
wieśdź | wieść |
korespondować | zgadzać się, odpowiadać sobie |
obwarowany | zapewniony, zagwarantowany, zabezpieczony |
Acheront | przen. szatan |
niwczym | w niczym |
jednoby | tylko by |
suspikować | podejrzewać, posądzać |
miasto | zamiast |
zwątlony | osłabiony |
onegda | przedwczoraj |
powierzchny | powierzchowny |
deliberacyja | namysł, rozwaga, zastanowienie się |
stosować się w deliberacyjej | być poddanym namysłowi, rozwadze, zastanowieniu |
bezpiecznie | zuchwale |
klemencyja | łaskawość, pobłażliwość |
znosić się | porozumiewać się |
okreszony | określony; ograniczony |
przodkować | być na przodzie, wyprzedzać innych |
najwolniejszy | mający największą wolność |
przechodzić | przewyższać |
nieopowiedni | niewypowiedziany, nieoznajmiony, nieokreślony |
dołożenie się | zasięgnięcie informacji, rad, wskazówek, poradzenie się; może także: przedłożenie, przedstawienie swojego planu, przekonanie kogo do niego |
granice wieść | graniczyć |
nachylenie potęgi | osłabienie potęgi |
na upad podać | narazić na upadek |
farbowny | barwny |
inakszy | inny |
rebelia | bunt |
wydzierać się | zdobywać się, wysilać się na co |
zniżać | poniżać, upokarzać |
bramować | przen. przeinaczać, przekręcać, tu: snuć nierealne plany, zaklinać rzeczywistość |
w skutku | ostatecznie |
osiąść | zagarnąć, posiąść co |
farbowane ... panowanie | panowanie nieoparte na realnej władzy |
maszkara | maska |
bystry | przen. ostry |
legacyja | to, co ustnie lub pisemnie przekazują posłowie, delegaci, poselstwo |
posilony | wzmocniony |
porażenie | pobicie, pokonanie |
szczery progres | prawdziwy, szybki, niekłamany postęp (tu: w kampanii wojennej) |
aza | może, a nuż, a niechże |
ojcowskie | po ojcowsku |
nie bardzo bezpieczna | nie jest to rzecz zbyt bezpieczna |
suspicyja | podejrzenie |
picownik | ten, kto picuje, tj. zabiera ludności żywność i paszę dla wojska |
połk | pułk |
mandat | pisemne rozporządzenie władzy |
zetrwać | zostać; zaczekać |
snać | snadź, tj. widać, widocznie, zdaje się, być może, zapewne, pwwnie, prawdopodobnie |
brać miarę | mierzyć z broni |
wieliki | wielki |
strzelba kamienna | ostrzał kamieniami |
duński | doński |
z gardły uyśdź | ujść z życiem, zachować życie |
okwity | obfity |
wyciągnienie służb swoich K.J.M | poddanie się wymogom służby królowi |
na swe dusze brać | brać na swoje sumienie |
okwitość | obfitość; hojność |
wetować | odzyskiwać, odbijać, wynagradzać sobie co |
przyłęczny | przyłączny, tj. dający się połączyć z czym, przyłączyć się do czego; towarzyszący czemu |
wzrąb | tu prawdopodobnie: obronny wał z drzewa i ziemi, może także: pełniący funkcje obronne płot, ogrodzenie |